Belangrijke uitspraken voor hedendaagse rechtspraak in Nederland

Internationale uitspraken lijken minder dan 5% van alle verwijzingen uit te maken

Uit onze eerste analyse komt naar voren dat de laatste jaren 10 tot 20% van de uitspraken online geplaatst wordt. Dat logenstraft enigszins het optimisme dat in het jaarverslag van 2014 naar voren kwam. De genoemde 875.000 zijn eerder cumulatief dan van dat specifieke jaar. We vonden er voor 2014 maar 160.000 waar de uitspraak zelf ook aanwezig was.

Maar dat is toch al voldoende om bruikbare analyses te maken. Nieuwsgierig geworden naar aanleiding van een vraag op Twitter, zijn we specifiek gedoken in het gebruik van eerdere uitspraken in hedendaagse zaken.

Het gaat hier dus om gerechtelijke uitspraken uit het verleden die nu gebruikt worden ter onderbouwing van een andere uitspraak. Dit valt onder de precedentwerking. Hoewel in Nederland een andere uitspraak niet altijd even hard in soortgelijke zaken gevolgd hoeft te worden, wordt er wel degelijk vaak gebruik van gemaakt. Zo vonden we alleen al voor 2015 ruim 20.000 van die verwijzingen.

Omdat tegenwoordig alle uitspraken een zogenaamde ECLI code hebben, al enige jaren in Nederland maar nu ook steeds vaker in andere Europese landen en op Europees niveau, is het makkelijk zoeken naar die verwijzingen.
Met een programmaatje is per uitspraak snel te zien of daar andere ECLI nummers in staan. En dat kan je dan weer eenvoudig apart opslaan.

Maar hoewel dit in de basis heel eenvoudig was, kwamen we toch twee grote obstakels tegen. Ten eerste de gebrekkige kracht van de webserver waar alle dataverzoeken naar toe gaan. Om te voorkomen dat de server zou stoppen (wat een keer gebeurde) duurde het al met al 5 dagen voor beetje bij beetje alle data verzameld was.
Een tweede probleem zat in de verslaglegging. De tekst in de uitspraken is gewoon door mensen ingetypt. En dat betekent dat er fouten gemaakt kunnen worden bij het opvoeren van ECLI codes. Zo vonden we regelmatig verwisselingen van delen van de code. Bijvoorbeeld ECLI:HR:NL:2008:BC2800 waar het ECLI:NL:HR:2008:BC2800 moet zijn.

En zo nog wat varianten. Een deel konden we geautomatiseerd vinden, een deel corrigeerden we later met de hand. We vermoeden dat we op deze wijze zeker 95% van de beschikbare uitspraken correct gevonden hebben.

Onder de tekst vindt u de lijstjes met meest gebruikte uitspraken per jaar. Daarin valt bijvoorbeeld al heel snel te zien dat ECLI:NL:HR:2005:AO9006 tot 2015 ontzettend populair was, maar nu zakt op de ranglijsten. De opvolger lijkt ECLI:NL:HR:2010:BL1116 te zijn.

De oudste uitspraak waar nu nog naar verwezen wordt, is er eentje uit 1947.

Daar de juridische wereld (nog) niet de onze is, hebben we Joost Gerritsen, data & privacy-advocaat (Legal Beetle, LinkedIn, Twitter) gevraagd wat opmerkelijke zaken te duiden.

In de jaarlijkse top 25 van de meest genoemde uitspraken in de periode 2013 tot nu, zijn internationale uitspraken afwezig. Dit is in één oogopslag te zien omdat in de ECLI-verwijzingen de gerechtscodes zijn opgenomen: HR staat voor Hoge Raad, CRVB voor Centrale Raad van Beroep, GHAMS voor Gerechtshof Amsterdam, etc. Een internationale uitspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie bijvoorbeeld, is te herkennen aan de gerechtscode “EU” of de placeholder “XX”.

De ontbrekende EU-verwijzingen zijn opvallend. Ongeveer éénderde van onze wetten komt uit Europa en deze wetgeving wordt regelmatig door het Hof van Justitie geduid. Om die reden zou men meer verwijzingen naar EU-rechtspraak verwachten. Daarbij omvatten internationale verwijzingen slechts 4 tot 5% van het totaal. De vervolgvraag rijst waarom het aantal internationale verwijzingen beperkt blijft. Ontbreken sommige internationale ECLI-verwijzingen en blijven ze daarmee verborgen voor analyse? Is internationale rechtspraak voor de praktijk minder van belang? Deze hypotheses kunnen in nader onderzoek worden getoetst.​

Daarnaast tonen de jaarlijkse top 25-lijsten over de periode 2013 tot nu dat de uitspraken – op één uitzondering na – maximaal twaalf jaar oud zijn. De uitzondering betreft het, onder juristen beroemde, Haviltex-arrest uit 1981. Hierin geeft de Hoge Raad aan hoe men overeenkomsten (‘contracten’) moet uitleggen. In de top 25 van 2013 en 2014 wordt deze uitspraak niet genoemd, maar in 2015 komt het Haviltex-arrest ‘met stip binnen’ op de elfde plaats met 47 verwijzingen. Ook in de afgelopen twee maanden wordt het Haviltex-arrest diverse keren genoemd (5 verwijzingen). Niet gek voor een arrest waarover juristen hebben getwijfeld of het nog wel gebruikt kon worden.

Kortom, er valt veel interessante informatie te halen uit deze eenvoudige extractie. En naarmate de hoeveel uitspraken op rechtspraak.nl toeneemt, zullen de analyses alleen maar beter worden.

Ter afsluiting hebben we een eenvoudige grafiek gemaakt (onderaan deze pagina). Daarin ziet u per jaar waarin de huidige uitspraken gedaan zijn, hoe de verdeling is van de jaargangen van uitspraken waar naar verwezen wordt. We hebben ons beperkt tot de laatste 20 jaar.
De actualisering is evident. Opvallend is wel dat ook al tussen de 10 en 20% van de uitspraken uit hetzelfde jaar gebruikt worden voor nieuwe uitspraken.

Update 2 maart: We hebben twee van de verwezen uitspraken nader geanalyseerd. Door met een script te kijken waar die uitspraken weer naar wezen, en vervolgens waar die verwijzingen weer naar wezen, konden we onderstaande overzichten produceren.

Update 3 maart: We hebben bovenstaande vervolgens in een netwerkanalyse-tool (Gephi) gestopt. Daar komen wat interessante clusters uit. De interessanste ziet u hieronder. Grote van de bollen wordt bepaald door aantal binnenkomende lijnen. Binnenkomende lijnen van grotere bollen geven weer meer gewicht.

De meest verwezen uitspraken per jaar

2013

2014

2015

2016

De volledige lijsten per jaar, inclusief de lijsten met de koppeling tussen de uitspraken, zijn beschikbaar. Mail ons voor meer informatie.

Noot:
Dit was een momentopname. Er worden ook voor voorgaande jaren nog steeds rechtszaken toegevoegd of aangepast. Bovendien was het onvermijdelijk dat er incidenteel uitspraken niet binnengehaald konden worden. Het is dus geen exact en compleet beeld. Alleen de beste benadering op dit moment.